Rus hükümetinin "dost olmayan ülkelerin" doğalgaz ödemelerini Rus bankalarında ruble hesabı açarak yapmalarını istemesi, bu girişimin ABD dolarının küresel egemenliğini
baltalayabileceği yorumlarına neden oldu.
Rus para birimi ruble, 29 Mart Salı günkü işlemler sırasında son bir ayın en yüksek seviyesini görerek Rus ve Ukraynalı müzakereciler arasındaki barış görüşmelerinde ilerleme sinyallerinin ortasında %10'un üzerine çıktı. Rus para birimi, yaptırımlara karşılık Merkez Bankası'nca benimsenen para politikası sayesinde son bir aydır çarpıcı bir şekilde yükseldi. Rus hükümetinin “dost olmayan” devletlerin doğalgaz için bundan sonra dolar veya euro yerine sadece ruble olarak ödeme yapmasını talep etme kararı da çok kritik bir adımdı. ABD, İngiltere ve AB dahil olmak üzere bu ülkelerin Rus gazının ödemesini rubleye çevirmek için 31 Mart'a kadar süreleri var. Ruble, Batı yaptırımlarının hedefi olduktan sonra 7 Mart'ta dolar karşısında 151 rubleyle rekor düşük seviyeye gerilemişti. Fakat o tarihten sonra işler tersine döndü ve Rus para birimi, ABD doları karşısında neredeyse iki kat değer kazandı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, "dost olmayan ülkelerin" Rus doğalgazı rubleyle ödemelerini talep eden kararnâmeyi 31 Mart tarihinde imzaladı. Yeni yasa, "Rusya'ya dost olmayan ülkelerin" ödeme için Rus bankalarda hesap açmaları zorunluluğun öngörüyor. Yasa 1 Nisan itibariyle yürürlüğe girdi. Putin, söz konusu ülkelerin yeni ödeme koşullarını karşılamaması durumunda mevcut doğalgaz tedarik sözleşmelerinin dondurulacağını açıkladı. Rusya, Ukrayna’ya saldırı başlatmasının ardından kendisine karşı yaptırım kararı alan ülkeleri "dost olmayan ülkeler" listesine dahil etmişti.
Bu noktada sürecin nasıl işleyeceğine, 'dost olmayan ülkeler'le ticarete nasıl yansıyacağına biraz daha yakından bakmakta yarar var. Putin, Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile son telefon görüşmesinde, doğalgaz ödemelerinin rubleyle yapılması kararının alıcılar için hiçbir şeyi değiştirmeyeceğini, onların eskisi gibi dolar veya avro üzerinden ödemeye devam edeceklerini söylemişti. Rusya uzmanı gazeteci Hazal Yalın'ın aktardığına göre Putin'in 31 Mart'ta imzaladığı, 1 Nisan tarihinde yayımlanan kararname bunun doğru olduğunu gösteriyor. Yalın'ın aktardığına göre "işleyişin şöyle olacağı anlaşılıyor: Doğalgaz alıcıları, alımı gerçekleştirmek için önce Gazprombank’ta sözleşmede yazılı olan cinsten döviz hesabı açacaklar. Banka, bu hesap açılır açılmaz, ruble olarak paralel bir hesap daha açacak. Alıcı ödemeyi yaptığında bu meblağla Gazprombank alıcının talimatıyla Moskova Borsası’ndan otomatik olarak ruble satın alacak ve bunu alıcının ruble hesabına kaydıracak. Satış işlemi, bu rublenin satıcının hesabına kaydırılmasıyla tamamlanacak. Bütün bu işlemde tek kritik ifade, alıcının talimatı. Açıkçası, ister istemez itibari paranın niteliği üzerine Marx’ın satırlarını hatırlatan, insanı hayrete düşürecek kadar muazzam bir zeka yatıyor bu işlemin altında. Kararname, doğalgaz alım sözleşmesi şartlarına dokunmuyor, işlemin alıcı tarafından döviz yerine rubleyle yapılmasını dayatmıyor. Alıcı, dolar veya avro ile ödemeye devam ediyor; ama satıcı, sadece satış meblağının ruble hesabına düşmesiyle satış işlemini tamamlıyor. Dolayısıyla ticaret hukukuna kurnazca bağlı kalıyor. Ama tek bir ifade, “alıcının” her şeyi değiştiriyor. Bu zeka, kapitalizmde mali işlemlerin kibar bir dolandırıcılıktan başka bir anlama gelmediğini kavramış ve bu mesleğin en usta dolandırıcılarını faka bastırıyor."
Rus hükümetinin bu son adımı, Batı'nın finans merkezlerini ürkütmüşe benziyor. Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) ilk genel müdür yardımcısı Gita Gopinath, Rusya'ya yönelik yaptırımların ABD dolarının küresel egemenliğini baltalayabileceğini söyledi. Financial Times'a konuşan Gopinath, "Dolar, bu manzarada bile ana küresel para birimi olmaya devam edecek, ancak daha küçük bir seviyede parçalanma kesinlikle oldukça mümkün" dedi. Yetkili, bazı ülkelerin ticaret için kendilerine ödeme yapılan para birimini halihazırda yeniden müzakere ettiklerini de sözlerine ekledi. Gopinath'a göre, Rusya'nın Ukrayna'da yürüttüğü savaş sırasında Batılı ülkeler tarafından getirilen radikal kısıtlayıcı önlemler, bireysel ülke grupları arasındaki ticarete dayalı küçük para bloklarının ortaya çıkmasına neden olabilir.
*Bu analiz, Toplumsal gazetesinin 30'uncu sayısında yayımlanmıştır.
