“1919 yılı Mayısının 19’uncu günü Samsun’a çıktım”, diyerek başlar Nutuk’a Gazi Mustafa Kemal. Kurtuluş için bu tarihin öncesi vardı elbette, ama tam bağımsızlık için atılan ilk adımdı bu tarih ve Gazi bunu çok iyi biliyordu.
Birinci Dünya Savaşı sona erdiğinde İtilaf Devletleri Osmanlı Devletini işgal etmeye başlamışlardı. Yunanistan, İtalya, İngiltere ve Fransa bu ülkelerin başında gelmekteydi. İngiltere 13 Kasım 1918’de 60 adet gemisini İstanbul’un mavi sularına konuşlandırmıştı. Sabahın ilk saatlerinde gelen İngiliz donanması, toprakları işgal edilen Türkler çaresizce izliyordu. Aynı gün Haydarpaşa Tren İstasyonu Adana’dan gelen Mustafa Kemal’i göz yaşları içinde karşıladı. Yaveri Cevat ile bir istimbota binen Mustafa Kemal limanı dolduran Gemilere kalbe ezilerek bakıyordu. Yaverinin gözlerinin nemlendiğini gören Mustafa Kemal “Cevat” dedi “Endişelenme! Geldikleri gibi giderler.”
İnançlı ve kararlıydı. Geldikleri gibi gideceklerdi. Bunun için ne gerekiyorsa yapacaktı. İstanbul’da kaldığı 6 ay boyunca ; asker-sivil tüm yurtseverlerle, Harbiye, Bahriye ve Dahiliye Nazırlarıyla, siyasi partilerle, yakın asker arkadaşlarıyla, eski ittihatçılarla ve padişahla görüşmeler yaptı. Önceliği mevcut yapıyı koruyarak bir bağımsızlık mücadelesiydi. Ancak bu görüşmelerin sonunda bunun olmayacağını gördü ve Anadolu’ya geçme kararı aldı. Aslında bu kararını İstanbul’a geldiği ilk gün almıştı ama siyasal girişimlerle sonuç bulmaya ve zamanı geldiğinde Anadolu’ya geçip kurtuluş mücadelesini başlatmak için gerekli alt yapıyı hazırlamaya ihtiyacı vardı. Neden 6 ay İstanbul’da kaldığını anılarında şu şekilde anlatır:
“Verilmiş bir kararım varken onu neden hemen uygulamıyorum? Ben de hemen söyleyeyim ki, ağır ve kesin bir kararın doğruluğuna inanmak için durumu her köşesinden değerlendirmek lazımdır. Ağır ve kesin bir karar uygulanmaya başlandıktan sonra, ‘keşke şu tarafını bu tarafını düşünseydim, belki bir çıkar yol bulurduk. Yeniden bunca kan dökmeye bunca can yakmaya ihtiyaç kalmazdı’ gibi tereddütlere yer kalmamalıdır. Böyle bir tereddüt karar sahibinin vicdanında kanayan bir nokta olur ve onu yaptığının doğruluğundan da şüpheye düşürür. Bundan başka beraber çalışacak olanlar, yapılandan başka bir şey yapılmak ihtimali kalmadığına inanmalı idiler. İşte beni mütareke sırasında dört beş ay İstanbul’da kalışım, sırf bunun içindir.” (Atay, Atatürk’ün Bana Anlattıkları)
Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçme kararını verdiği sıralar Anadolu’daki yurtsever halk işgallere karşı direniyordu. Bağımsızlık için kurtuluş mücadelesini veren gruplar, büyük devletleri gücendirmek istemeyen gruplarla mücadele ediyordu. Tabi ki bu durum işgal kuvvetlerinin hoşuna gitmiyordu. Gizli yollarla Anadolu’ya geçme planları yapan Mustafa Kemal; İngiliz’lerin isteği ile Anadolu’da düzeni sağlamak için Ordu Müfettişlikleri kurulduğunu öğrendi. Nüfuzlu dostlarını devreye sokarak 9. Ordu Müfettişliği görevine getirildi. Kendisine verilen görev: Anadolu’da dağıtılmamış orduları dağıtmak, direnişleri bastırmak ve yurtseverlerin toplanmalarını engellemek ve silahları halkın elinden almaktı.
Mustafa Kemal verilen görevi elbette uygulamadı. Nutuk’ta “Genel Durum ve Görünüş” başlığı altında Anadolu’nun ne kadar vahim olduğunu çok net anlatmıştır. Yedi yıl süren aralıksız savaşlardan yorgun, harap düşmüş; fakirleşmiş bir halk. Varını yoğunu kaybetmiş, elinde kalan bir avuç toprağı da işgal edilmiş bir halk. Yüzyıllardır bildiği padişah olmadan yaşayamayacağını düşünen bir halk. Anadolu’daki pek çok yer İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunanlılar tarafından işgal edilmiş, ülkenin dört bir yanındaki Hristiyan azınlıklar devletin çökmesi için çalışmaktadır. Yurtseverler kurtuluş için ne yapacaklarını düşünürken, Mondros Ateşkes Antlaşması ile gelen kurtuluş çareleri akla uygun ve kabul edilebilir değildir. İngiltere korumasını istemek, Amerikan mandasını kabul etmek ve bölgesel kurtuluş çareleri aramak. Bunların hiç biri akla uygun değildi. Elde kalan bir avuç toprağı altın tepside sunmak gerçekçi değildi. Mustafa Kemal biliyordu ki bağrından koptuğu Türk Milleti asla bağımlı yaşayamazdı, yaşamamalıydı. Türk Milleti onursuz yaşamaktansa ölmeyi tercih ederdi.
“Efendiler bu durum karşısında bir tek karar vardı. O da hâkimiyet-i milliyeye (millet egemenliğine) dayanan bilakaydüşart müstakil (tam bağımsız) yeni bir Türk devleti kurmak.”
“İşte daha İstanbul'dan çıkmadan önce düşündüğümüz ve Samsun'da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulamaya başladığımız karar bu karar olmuştur” , der ve dediği gibi de yapar.
Üstelik Samsun’a ayak bastığı anda verdiği mücadele önce İngilizleri rahatsız eder ve İstanbul’a dönmesi istenir. İstanbul’a dönmez ve padişah tarafından Ordu Müfettişliği görevinden alınır. Atatürk’ün emirlerinin dinlenilmemesi ve telgraflarının çekilmemesi için asker-sivil yetkililere emir verilir. Atatürk ve silah arkadaşları için idam kararları çıkartılır, katli vaciptir fetvaları onaylanır. Atatürk’ün rütbeleri nişanları alınır, üstüne Hilafet Ordusu gönderilir. Mustafa Kemal çok sevdiği üniformasını çıkarır, sivil olarak mücadelesine devam eder. Çünkü bilir ki Türk Milletine olan güveni ve inancı Türkiye Cumhuriyeti’ni bağımsızlığa taşıyacaktır. Kararlı ve inançlı oluşu çizdiği yolda tam bağımsız bir ülke kurmasını sağlamıştır. Fakat hiçbir zaman bunu kendine mal etmemiştir.
26 Mart 1937’de yaptığı bir konuşmada Mustafa Kemal Milli Mücadele’de sahip olduğu gücün kaynağını şöyle açıklamaktadır: “Ben 1919 Mayıs’ında Samsun’a çıktığım gün, elimde maddi hiçbir kuvvet yoktu. Yalnız Büyük Türk milletinin asaletinden doğan ve benim vicdanımı dolduran yüksek ve manevi bir kuvvet vardı. İşte bu milli kuvvete, bu Türk milletine güvenerek işe başladım. Ben Türk ufuklarından behemehal bir güneş doğacağına, bunun hareket ve kuvvetinin bizi ısıtacağına, bundan bize bir güç çıkacağına o kadar emindim ki, bunu adeta gözlerimle görüyordum.”
Mustafa Kemal için Türk milleti her şeyin ana kaynağıydı: “Millet sevgisi kadar büyük sevgi yoktur. İstiklal Harbi’nde milletime ettiğim bir takım hizmetler olmuştur zannederim. Fakat bunlardan hiç birini kendime mal etmedim. Yapılanın hepsi milletin eseridir. Aranacak olursa da doğrusu budur. Mazide sayısız medeniyetler kurmuş bir ırkın ve milletin çocukları olduğumuzu ispat etmek için yapmamız gereken şeylerin hepsini yaptığımızı ileri süremeyiz. Benim arkadaşlarıma tavsiyem şudur: Şahsınız için değil, fakat mensup olduğumuz millet için elbirliği ile çalışalım. Çalışmaların en büyüğü budur.”
Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Samsun’a attığı adım Milli Egemenlik adımıydı. Koskoca bir ülkenin kurtuluşu, bağımsızlığı için atılan adımdı. 101 yıl sonra nazlı hilalin dalgalandığı topraklarda bağımsız yaşamamız için atılan adımdı.
Ve çok önemliydi; Mustafa Kemal Atatürk Nutuk’a 19 Mayıs 1919’la başladı. Çok önemliydi, bu günü “Bütün ümidim gençliktedir”, dediği gençlere bayram olarak armağan etti. Çok önemliydi, Doğum günü sorulduğunda “Neden 19 Mayıs olmasın” dedi.
Çok önemli çünkü Aziz Türk Milleti muhtaç olduğu kudretin damarlarında akan asil kanda olduğunu o günden sonra hep bilecekti.
