Karaciğer vücut kanlanmasının en fazla olduğu organlardan biridir. Hem temiz kan damarlarından gelen, hem de portal sistem denen barsaklardan gelen kan ile temas halindedir. Vücudun en önemli detoks organıdır. Barsaklardan gelen mikroorganizma ve toksinlere karşı en önemli bariyerdir. Toksin, alkol ve ilaçların vücuttan temizlenmesini, yaşlanmış kan hücrelerinin dolaşımdan alınmasını sağlar. Bağışıklık sisteminin önemli bir organıdır.
Karaciğer safra sentez ederek ve salgılayarak sindirime ve emilime yardımcı olur. Albümin ve pıhtılaşma faktörlerinin yapım yeri karaciğerdir. Karaciğer kolesterol ve lipid metabolizmasının düzenleyici organıdır. Karaciğer ayrıca şeker, demir, vitamin ve minerallerin depo yeridir. Karaciğer kendi kendini yenileme kabiliyeti fazla olan bir organdır.
Karaciğer yağlanması (Hepatosteatoz) nedir?
Karaciğer hepatosit denilen milyonlarca hücreden oluşur. Normalde karaciğer hücrelerinde az miktarda yağ vardır. Hepatosteatozu tanımlamak için 5 rakamı önemlidir. Karaciğer kendi ağırlığının %5’inden daha fazla yağ içerirse veya karaciğer biyopsisinde hepatositlerin %5’inden fazlasında yağ damlacıkları bulunursa hepatosteatoz var demektir. Hepatosteatoz toplumda %30-40 oranında görülmekte ve sıklığı giderek artış göstermektedir.
Hepatosteatozun nedenleri nelerdir?
- Alkole bağlı (en sık)
- Diyetle ilişkili (obezite, diyabet, kolesterol yüksekliği)
- İlaçlar, (kortizon, tetrasiklin ve diğerleri)
- Karaciğer hastalıkları (hepatit (hepatit C), hemakromatoz (demir birikimi))
Karaciğer yağlanmasının önemi nedir?
Karaciğer yağlanması, sonuçta siroza kadar gidebilecek bir sürecin başlangıcıdır. Karaciğer yağlanmasında karaciğerde yağ vakuolleri vardır, iltihabi hücreler ve siroz bulguları söz konusu değildir. Daha sonraki aşamada steatohepatit denen tablo ortaya çıkar. Bu durumda karaciğerde hem yağ damlacıkları hem de iltihabi hücreler bir aradadır. Daha sonra süreç ilerler ise, karaciğer fibrozu ve karaciğer sirozu ortaya çıkacaktır. Karaciğer yağlanması, nedeni bilinmeyen ve kriptojenik olarak tanımlanan karaciğer sirozu vakalarının en sık sebebidir. Gerek alkole bağlı karaciğer yağlanmasında, gerekse alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanmasında karaciğer sirozuna gidiş süreci ortalama 8-10 yıl sürmekte ve olguların %15-20’sinde görülmektedir.
Karaciğer niye yağlanır?
Karaciğer yağlanmasında karaciğer hücresinde trigliserid sentezi artmış, trigliserid yakımı azalmıştır. Karaciğer yağlanmasında hepatositlere gelen yağ asidi miktarında artma vardır. Karaciğer yağ asitleri diyetle barsaklardan gelen yağ asitlerinden ve yağların erimesi sonucu vücut yağ dokularından açığa çıkan yağ asitlerinin karaciğer taşınması ile ortaya çıkmaktadır. Normal koşullarda insülin yağları depolayan bir hormondur. İnsülin direnci durumunda yağ dokusundaki lipoprotein lipaz enzimi aktive olur ve kan dolaşımına bol miktarda serbest yağ asidi girer ve karaciğere taşınır. Fazla miktarda kalori alımının söz konusu olduğu durumlarda makrobesinler vücutta ve karaciğerde protein, glikojen ve yağ olarak depolanmaktadır.
Karaciğer yağlanması ile insülin direnci arasında ne ilişki vardır?
Alkol dışı karaciğer yağlanması olan hastaların %50-100’ü obezdir. Yine Tip II diabetes mellituslu hastaların %50’sinde karaciğer yağlanması vardır. Alkol dışı karaciğer yağlanması olanların %20-80’inde kolesterol ve trigliserid yüksekliği, HDL düşüklüğü söz konusudur. Karaciğer yağlanması olan kişilerin büyük çoğunluğunda insülin direnci vardır. İnsülin direnci söz konusu olduğu zaman karaciğer hücrelerine glikozun girmesi güçleşmekte, vücuttaki yağ dokularından lipoliz yolu ile fazla miktarda serbest yağ asidi karaciğere taşınmakta ve hepatit içindeki mitokondrilerde bu yağ asitlerinin okside olması zorlaştığı için karaciğerde yağlanma ortaya çıkmaktadır. Hepatosteatoz oluşumu darbe teorileri ile açıklamada ve ilk vuruşu (darbe) insülin direncinin yarattığı bilinmektedir.
Alkol dışı karaciğer yağlanmasının aşamaları nelerdir?
Basit yağlanmadan sonraki tablo steatohepatit denilen durumdur. Steatohepatitte basit yağlanmadan farklı olarak karaciğerde yağlanma ile birlikte iltihabi hücre birikimi vardır. Daha sonraki aşamalarında ise karaciğerde fibroz gelişimi ve sonuçta karaciğer sirozu ortaya çıkacaktır. Karaciğer yağlanmasının siroza yol açtıktan sonraki aşamada veya siroza yol açmadan karaciğer kanserine yol açıp açmadığı tam olarak belirlenmemiştir.
Karaciğer yağlanmasının önlenmesi ve tedavisi için neler tavsiye edilir?
- Diyet ve egzersiz ikilisi en önemli tavsiye
- Alkol kullanma
- Spor
- Kilo ver
- Liften zengin sebze ve meyve tüket
- Yağlı et ve yumurta tüketme
- Yağdan zengin kuruyemişleri az tüket
- Aşırı karbonhidrat ve şeker tüketme
- Şarküteri ürünleri tüketme
- Doğal besinler tüket
- Marketlerdeki hazır, ambalajlı yiyeceklerden uzar dur
- Meyve suyu ve yüksek früktozlu mısır şurubundan yapılmış içecekleri tüketme
- Enginar tüket (içinde hepatit koruyucu silimarin maddesi var, ayrıca lif, magnezyum, folat ve C vitamini var)
- Tüm yeşil ve sarı sebzeler karaciğer koruyucudur
- Oligofrüktozdan zengin sebzeler tüket (hindiba, soğan, sarımsak, enginar, kuşkonmaz)
- Düşük kalorili diyet uygula
- Demir alımını azalt
- Yüksek glisemik indeksli patates, beyaz ekmek, beyaz pirinçten uzak dur
- A vitamini ve demir preparatları kullanma
Karaciğer Yağlanmasının En Sık Nedeni: Alkol
Alkolik karaciğer hastalığı nedir ve nelere yol açar?
Alkolik karaciğer hastalığı uzun süreli, fazla miktarda alkol kullanımına bağlı olarak gelişen karaciğer hastalığı spektrumudur. Karaciğer yağlanmasından siroza kadar ilerleyebilir. Genel kabul gören değerlendirmeye göre günde 20gr alkol tüketimi karaciğeri yağlandırır. Kadınlarda günde 20gr, erkeklerde ise 40gr alkol karaciğer üzerinde toksik etkiye sahiptir. Kullanılan alkolün türü değil miktar ve kullanım süresi önemlidir. Alkollü içkinin içindeki alkol miktarı da önemlidir. Uzun süre alkol tüketen her kişide alkolik karaciğer hastalığı gelişmez.
Alkolik karaciğer hastalığı gelişimini kolaylaştıran nedenler nelerdir?
- Alkolün miktar ve süresi
- Alkol için şekli (sürekli kullananlarda, aralıklı kullananlardan daha sık)
- Beslenme bozukluğu (alkol ile birlikte proteinden fakir, kötü beslenme)
- Kişinin genetik özellikleri
- Cins (kadınlarda daha sık ve şiddetli)
- Hepatit virüsleri (hepatit B, hepatit C ve diğerleri)
- Sigara (alkol, sigara ayrılmaz ikili)
- Karaciğerde demir artışı
- Obezite
- Hepatit B taşıyıcılığı
Çeşitli içkilerdeki alkol oranı ne kadardır?
- Bira %3-5 Viski %43
- Şarap %10-14 Likör %13-40
- Votka %45 Rakı %40-45
- Cin %40 İspirto %82
Alkol miktarı (gr) = Hacim (ml) x % alkol oranı x 0.8’dir.
Alkolik karaciğer hastalığı riskini azaltabilecek faktörler nelerdir?
- Protein, antioksidan ve kolinden zengin bir diyet
- Günde 4-5 fincan kahve
- Tok durumda alkol kullanımı
Vücutta alkol metabolizması nasıl işler?
İçilen alkolün bir kısmı midede bulunan enzimler tarafından metabolize edilerek, dolaşıma giren ve karaciğere giden alkol miktarı azaltılabilir. Normalde midede bulunan bu enzimlerin aktivitesi kadınlarda erkeklerden düşüktür ve kadınlar bu nedenle alkolik karaciğer hastalığı gelişimine daha yatkındır. Alkolün ancak %2-10 kadar nefes yolu ve böbreklerle vücuttan uzaklaştırılır ve geri kalan miktar ise karaciğerde metabolize edilir. Alkol hepatoksit içinde başlıca alkol dehidrogenaz (ADH), mikrozomal etanol okside edici sistem (MEOS) ve çok az olarak katalaz enzimi ile metabolize edilecektir. Alkol karaciğerde bu enzim sistemleri ile hidrojen ve asetaldehide metabolize olmaktadır. Alkolün toksik etkisinden bu iki toksik madde ve direkt alkol etkisi sorumludur.
SORU 6. Alkolün vücutta neden olduğu hastalıklar nelerdir?
- Yağlanma
- Hepatit
- Siroz
- Pankreatit
- Hepatosellüler karsinom
- Hipertansiyon
- Alkolik kardiyomiyopati
- Kanser
- Hepatit B aktivasyonu
- Erken yaşlanma
Karaciğer yağlaması kan testleri ile anlaşılabilir mi?
Karaciğer yağlanmasını gösteren spesifik kan testi yoktur. Karaciğer enzimleri olarak bilinen SGOT, SGPT, Alkali fosfataz, Gamma GT tetkikleri normal sınırlarda olabilir veya bu enzimlerin bir veya birkaçında hafif yükseklikler söz konusu olabilir. Albümin düzeyinde düşüklük, bilirubin düzeylerinde hafif yükseliş ve alkolik hepatit söz konusu olduğu zaman lökosit sayısında artış ve sedimentasyon yüksekliği görülebilir.
Karaciğer yağlanmasının kesin tanısı nasıl konur?
Biyopsi dışında karaciğerin ultrasonografik tetkiki tanıyı koydurur. Ultrason basit yağlanma ile steatohepatit arasında ayrım yapamaz, var ise siroz bulguları görülebilir.