Değerli okurlarım,
Her şeyden önce 13 Kasım Pazar günü İstiklal Caddesi'ndeki terör eylemini şiddetle kınadığımı belirteyim.
Geçtiğimiz hafta sonu İstiklal Caddesi'nde gerçekleşen terör eyleminde oraya ailece gezmeye giden vatandaşlarımızdan 81’i yaralandı, 6’sı hayatını kaybetti. Gerçekleşen bomba patlaması bir çocuğun ve bir bebeğin hayatını aldı. Öyle bir acıydı ki halktan kişiler ekranlarda fotoğrafları geçen hiç tanımadıkları bu kayıpların, bayraklarla örtülü tabutları başında saf tuttular.
Bu terör eyleminin niçinlerini, nedenlerini öğrenmek hakkımızken sosyal medya uygulamaları yavaşlatıldı, kullanıcılar hesaplarına ulaşamadı. Daha önce teröristlerin ayakkabı numaralarına kadar teşhis edildiğini belirtmiş olan içişleri bakanından bu eylemin neden önlenemediğine ilişkin açıklamaları kamuya yapması beklenirken, benzer artçı saldırılara karşı ilk alınan önlem, bombalı poşet konmasın diye İstiklal Caddesi'ndeki beton saksıları kaldırmak oldu.
Ülke sınırlarının iyi korunmadığı, kentlerde güvenlik sorunu yaşandığı, yerli yabancı mafyaların mahallelerde kol gezdiği, uyuşturucu bağımlılığının orta okul öğrencilerini sardığı, ülkemizde 8 milyon kişinin antidepresan kullandığı, nüfusun 4,4'ü depresyonda[1] olduğu söz konusu iken teröre karşı ilk çözüm olarak beton saksıları kaldırmak kargaları bile güldürmez mi?
Uzatmayacağım… Şimdi yazacaklarım, The Guardian’ın resim editörleri tarafından, 10 Kasım 2022 Perşembe gününün en etkili fotoğrafı olarak seçilen "Atatürk Sessizliği" üzerine.
The Guardian
1821'de kurulan İngiliz haber gazetesi The Guardian’ın yayın çizgisi sosyal-liberalizm : Merkez Sol. Rusya ve Çin gibi bazı rakip devletlerin politikalarını eleştirel, hatta aşağılayıcı bakışla analiz ederken, uluslararası hukuk ve insan hakları açısından eylemleri yararlı diyerek, ABD ve İngiltere'nin dış politikalarıyla aynı çizgide haberler sunuyor.
Aynı nedenle Birleşik Krallık'a yakın duran otoriter veya diktatör rejimlere karşı hoşgörülü. Batılı istihbarat servislerinin Suriye veya Kuzey Kore gibi belirli devletleri istikrarsızlaştırmadaki rolünü sessizce izliyor. Öte yandan Moskova'ya atfedilen müdahale eylemlerine veya Suriye, Kuzey Kore gibi ülkelerdeki insan hakları ihlallerine ilişkin bilgileri ayrıntılı vermeyi yeğliyor.
Bununla birlikte, özellikle uluslararası vergi kaçakçılığında, İngiliz vergi cennetlerinin rolünü ele aldığı ve İngiliz sömürge İmparatorluğunun tarihini eleştirel okuduğu için de ülkesinin en eleştirel haber gazetesi durumunda.
Londra entelijensiyası, öğretmenleri ve sendikacıları için referans gazete The Guardian. Öyle ki muhafazakârlar birine "solcu entelektüel" demek yerine " Guardian okuru" demekle yetinebiliyor.
Bu gazetenin resim editörlerinin yayın politikasında yılın her günü için dünyanın dört bir yanından öne çıkan fotoğrafları seçmek var. 10 Kasım 2022 Perşembe gününün en etkileyici iki fotoğrafından biri "Atatürk silence"/"Atatürk Sessizliği". Fotoğrafın en altında okunan satırlar şöyle: İstanbul, Türkiye. Mustafa Kemal Atatürk'ün ölüm saati olan sabah 9.05'te insanlar sessizliğe bürünüyor. Fotoğraf: Anadolu Ajansı/Getty Images.
Anımsayalım: Türkiye Cumhuriyetinin resmi haber ajansı Anadolu Ajansını kuranlar Mustafa Kemal Atatürk, Yunus Nadi Abalıoğlu ve Halide Edib Adıvar. AA ilk haberlerini 12 Nisan 1920'de servis etmeye başlıyor. Yurtiçinden ve yurtdışından haber bültenleri yayınlıyor. Türkçe, İngilizce, Arapça, Rusça, Fransızca, İspanyolca, Kürtçe, Soranice, Farsça, Endonezce, Boşnakça, Arnavutça, Makedonca olmak üzere 13 dilde yayın yapmakta.
Ajans 7 Mayıs 2014’te kameramanlarının çektiği haber görüntülerinin, uluslararası basın kuruluşları yanı sıra, sosyal medya ve bloglara ulaştırılması konusunda ABD’nin Seattle merkezli, dünya çapında hizmet veren, stok fotoğrafçılık ajansı Getty Images ile anlaşma yapmış. Video alanında da işbirliği imzalamış.
Cumhuriyetin resmi haber ajansı olarak kurulan AA’nın ne yazık ki kamu haberciliğinden giderek uzaklaştığı, AK Parti'nin propaganda aygıtına döndüğü bilinmekte. Mesela 2019 Türkiye Yerel Seçimleri gecesi saat 23:21'de veri akışını kesmesi, seçmenleri ertesi gün saat 13:00 sularına dek veri akışından yoksun bırakması unutulmadı.
23 Haziran İstanbul Yerel Seçiminde, ilk kez abonelerine veri yayınını durdurduğu ve 19.30'da veri akışına başlayacağını açıklaması unutulmuş değil.
Hele Çanakkale bölgesindeki muhabir ve çalışanlarının Facebook hesaplarından yaptıkları, insanın kanını donduran, paylaşımlar hiç değil.[2]
Anadolu Ajansı fotoğrafçısının çektiği 10 Kasım 2022 fotoğrafı The Guardian’da
The Guardian 10 Kasım 2022 Perşembe günü için neden dünyadaki en etkili fotoğraf olarak İstanbul Metrosu içinde çekilen "Atatürk Sessizliği"ni seçti?
Bunun yanıtlarını vermek istiyorum.
Fotoğrafların neler söylediği üzerine ilk çalışan bilim insanları çağdaş göstergebilimin kurucularından Amerikalı filozof Charles Sanders Peirce (1839-1914) ve İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure (1857-1913). İkisi de neredeyse eşzamanlı olarak, birbirlerinden habersiz şekilde, çağdaş göstergebilimin temellerini atmışlar.[3]
Göstergebilim veya semiyotik veya semiyoloji. Bu bilim dalı göstergelerin yorumlanmasını, üretilmesini veya işaretleri anlama süreçlerini içeren bütün faktörlerin sistematik bir şekilde incelenmesine dayanan bir disiplinlerarası bilim dalı. 1997’lerde İ. Ü. Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünün 2. Sıfına -20 yıl sonra- af sınavlarıyla yeniden kabul edildiğimde çok değerli hocalarım oldu. Göstergebilim kuram derslerini Prof. Dr. Tahsin Yücel’in öğrencisi Doç. Dr. Nedret Öztokat’tan aldım, tutkuyla izledim, öğrendim.
Değerli okurlarım,
İçinde yaşadığımız 21. yüzyıl her zamankinden çok imgeler ve görüntüler çağı. Teknolojinin hızın ancak göstergelerle izleyebiliyoruz. Örneğin Whatsapp’ta iletişim neredeyse yalnızca emojilerle yürümeye başladı.Tek bir fotoğraf karesi bile tüm bir kültürü işaret edebilir.
Rengi, beden dili, mimikleri, saç kesimi, giysileri, kullandığı arabanın markası, oturduğu semtin adı, alışveriş yaptığı market veya kahve içtiği mekân veya tuttuğu futbol takımı veya siyasi parti… İnsana, çevresine, hayatına özgü göstergelerin tümü insanı gösterir, onu anlatır.
The Guardian’ın seçtiği fotoğrafı nasıl okuyorum?
10 Kasım 2022 "Atatürk Sessizliği" fotoğrafının dümdüz anlattığı konu açık ve net : Metro içindeki yolcular Atatürk’e saygı duruşunda.
The Guardian editörlerinin bunu en iyi fotoğraf olarak seçmesinin bana göre iki nedeni var:
Birincisi : Türk halkının kültürünü, kültür birliği mesajını, izleyiciye hızlı ve etkili biçimde ulaştırıyor. Türk toplumunun çok önemli bir kültürel değerini doğru ve etkin tanıtıyor. 10 Kasım Atatürk’ü Anma olgusu hakkında gerçeğe dayanan bilgi veriyor. Ayrıca izleyeni de içine çekiyor.
Fotoğraf metronun hareket halinde olmadığını ; yolcuların ayağa kalkmış ama tutunma halkalarının bomboş olduğunu ; insanların kendiliğinden düzene girmiş olduklarını anlatıyor. Görülen başıboş, keyfince bir kalabalık değil. Ata’ya ve birbirine saygı içinde karşılıklı iki sıra halinde dizili insanlar görüyoruz. Kısa bir anda bunu gerçekleştirmişler.
Fotoğraf çeşitli kesimlerden genç, yaşlı, kadın, erkek, bir arada ve aynı sessizlikte duran bir topluluğu gösteriyor. Boylu boyunca dizilenler arasında geniş, ışıklı bir boşluk kalmış ; metronun bu ucundan öbür ucuna uzanıyor.
Sesin ve hareketin olmadığı o dakikada insanların duruşları, yüz ifadeleri, beden dilleri, orada kurdukları sözsüz ortak iletişimin kodlarını taşımakta. Fotoğrafın kendisinde pozlama yok, süsleme yok, filtreleme yok.
Karşımızda çıplak gerçeklik var. Türkiye’nin 84 yıllık ikonik göstergesine bakıyoruz. Peki tüm bu görünenin altında görünmeyen anlam ne ? Hangi değerler, kanaatler ve fikirler bulunuyor?
Şunu söylemek isterim: Yüce Atatürk hep orada. Türk halkının yüreğinde, zihninde yaşıyor. Geçen 84 yıl bu anlamda bir şey değiştirmemiş. Yaş, cinsiyet, eğitim, toplumsal konum, varsıllık, yoksulluk kriterleri duyulan sevgiyi, saygıyı etkilememiş. Metro yolcuları bir toplumsal birlik anı içinde. Hepsi bir an için Atatürk saygı ve minnetinde buluşabiliyor.
Fotoğraf Türk milletinin yalnızca bir kesiti olmanın önemini taşıyor. Orada görünmeyen milyonlarca insan var çünkü. Gücü buradan geliyor fotoğrafın.
Orada görünen bir bölüm bir Orta Doğu ülkesinin öğelerini taşıyor: Muhafazakâr, tutucu göstergeler. Metro durağı AKP taraftarlarının yoğun yaşadığı Ümraniye. Bir bölüm de Atatürk Türkiyesinin öğelerini : Batıyı, çağdaşlaşmayı hedef alan yeni Türkiye göstergelerini taşıyor.
Türkiye’nin bu birbirine zıt temel göstergeleri alternatif iletişim kanallarından olsa da alternatif fikirlerin Atatürk’te birleşebildiğini, kurmuş olduğu Türkiye Cumhuriyetinin bölünemezliğini anlatıyor.
The Guardian’ın 10 Kasım 2022 "Atatürk Sessizliği" fotoğrafı Türkiye’nin bütün bir ruhunu metronun içindeki yolcuların duruşunda anlatıyor. Bu ruhu görsel olarak yakalamak da AA fotoğrafçısının başarısı.
Türkiye’de o kadar farklı kültürler varken insanların 84 yıldır her 10 Kasım’da aynı ruh ve gönül birliğini göstermeleri dünya ülkelerini şaşırtmaz mı?
Nasıl oluyor da bölük pörçük edilmiş, zıtlaştırılmış bu kitleler kendilerini ayrıştıran değerleri o anda kenara koyup tek bir değerde birleşebiliyorlar?
Buna tanık olmak yabancıları neden heyecanlandırmasın?
İktidarın satın aldığı medya, günümüzün hâkim ideolojisini yeniden ve yeniden üretse de, bunun bir dakikada nasıl çürütüldüğünü gösteren bir fotoğraf yok mu karşımızda?
Bu fotoğraf aynı zamanda Amerika’da ve Avrupa'da oluşmuş Türkiye anlayışının bir dakikada çürüyebildiğinin göstergesi değil mi?
10 Kasım 2022’nin en etkileyicisi seçilen bu fotoğraf toplumda hâkim ideolojiyi ve değerleri yeniden üreten ideoloji merkezli medyalara ve İngiliz Kültürel Çalışmalarına[4] bir uyandırma mesajı sayılmaz mı?
Marksist anlayışta kültür çalışmaları yapanların iki noktaya dikkat etmeleri gerekir:
Birincisi: Bir kültürü anlamak için toplumsal ve tarihsel yapının birbirlerinden ayrılamayacağı bilinmelidir.
İkincisi: Kapitalist, sanayileşmiş toplumlar etnik köken, sınıf, cinsiyet, ırk bölünmeleri üzerine kurulmuştur. Dolayısıyla kültür denen şey bu bölünmelerin kurulduğu anlamlar üzerinden verdikleri mücadelelerdir.
Oysa bugün ülkemizde doktorların, öğrencilerin, şehit ailelerinin, çiftçilerin, her çeşit besin üreticisinin, ev hanımlarının, madencilerin, emeklilerin, polisin, esnafın, taksi şöförlerinin, fabrika işçilerinin verdiği mücadele ırk, etnik köken, sınıf, cinsiyet bölünmesine dayanmaz. Çünkü: "Tüketicilerin yüzde 50’ye yakınının (yüzde 49,6’sı) açlık sınırının altında yaşadığı belirlenmiştir. Yani, 42 milyondan fazla tüketici (42,16 milyon) açlık sınırının altında yaşamaktadır. Tüketicilerin yüzde 45’ten fazlasının ise (yüzde 45,2) yoksulluk sınırının altında yaşadığı belirlenmiştir. Yani, 38,42 milyon tüketici yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır."[5] Çünkü bu korkunç rakamlar sanayileşememiş Türkiye’nin çok ciddi göstergeleridir.
Sonuç
İster Doğu merkezli kapalı, islami kesim olsun ister Batı merkezli modern, laik kesim olsun; The Guardian’ın en iyisi diyerek seçtiği fotoğraf; Türk halkının ikilikten, zıtlıktan çıkabildiğinin, aralarındaki keskin mücadeleyi bırakarak bir bütün olarak birleşebildiğinin; zıtlıklarını 84 yıldır onlara bir an için unutturan kişinin saygı, minnet, özlemle andıkları Mustafa Kemal Atatürk olduğunun göstergesi.
İngiltere’de sol intelijensiyanın gazetesi The Guardian "Atatürk Sessizliği"ni en etkili fotoğraf olarak seçerken tüm bunları gözlemlemiş olmalı ki bütün göstergeleriyle Türk temel kültürüne ait bu gerçekliğin altını çizmiş ve uyarıcı mesaj olarak İngiliz ve dünya medyasına duyurmuş.
[1] https://t24.com.tr/haber/turkiyede-8-milyon-kisi-antidepresan-kullaniyor-nufusun-44u-depresyonda,398032
[2] https://www.birgun.net/haber/aa-muhabiri-son-gorevimiz-katliam-olmali-genc-yasli-hamile-cocuk-gozetmeksizin-88828
[3] https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/296101
[4]https://www.academia.edu/35561430/B%C4%B0R_G%C3%96STERGEB%C4%B0L%C4%B0MSEL_ANAL%C4%B0Z_%C3%96RNE%C4%9E%C4%B0_THE_WATCHTOWER_OF_TURKEY
[5] https://www.gazeteduvar.com.tr/tuketici-haklari-dernegi-yuzde-50-aclik-sinirinin-altinda-yasiyor-haber-1567676#:~:text=Yani%2C%2042%20milyondan%20fazla%20t%C3%BCketici,t%C3%BCketici%20yoksulluk%20s%C4%B1n%C4%B1r%C4%B1n%C4%B1n%20alt%C4%B1nda%20ya%C5%9Famaktad%C4%B1r